W jakim wymiarze przysługuje zwolnienie od pracy z tytułu opieki nad dzieckiem do lat 14?
Zgodnie z art. 188 § 1 Kodeksu pracy – pracownikowi wychowującemu przynajmniej jedno dziecko w wieku do 14 lat przysługuje w ciągu roku kalendarzowego zwolnienie od pracy w wymiarze 16 godzin albo 2 dni z zachowaniem prawa do wynagrodzenia. Należy podkreślić, że o sposobie wykorzystania w danym roku kalendarzowym 2 dni albo 16 godzin zwolnienia od pracy z art. 188 Kodeksu pracy, decyduje pracownik w pierwszym wniosku, składanym w postaci papierowej lub elektronicznej, o udzielenie takiego zwolnienia w danym roku kalendarzowym (art. 188 § 2 Kodeksu pracy).
W jakiej formie należy złożyć wniosek o zwolnienie z pracy z art. 188 Kodeksu pracy?
W myśl art. 188 § 2 Kodeksu pracy – należy to zrobić w postaci papierowej lub elektronicznej. W pełni poprawne będzie więc złożenie wniosku przez pracownika np. za pośrednictwem poczty elektronicznej (nie jest wymagany kwalifikowany podpis elektroniczny). Ponadto, w grę wchodzi również m.in. intranet czy specjalna aplikacja stosowana u pracodawcy.
Z jakim wyprzedzeniem pracownicy mają obowiązek poinformować swojego pracodawcę odnośnie do chęci skorzystania z omawianego zwolnienia od pracy?
Powszechnie obowiązujące przepisy prawa pracy nie zawierają żadnych wskazówek odnośnie do tego tematu. Nic nie stoi na przeszkodzie, aby pracodawca wprowadził stosowne regulacje w przepisach wewnątrzzakładowych (np. regulamin pracy).
Czy zwolnienie od pracy z art. 188 jest uzależnione od liczby potomstwa?
Nie. Zwolnienie od pracy w wymiarze 2 dni albo 16 godzin, o którym mowa w art. 188 Kodeksu pracy, przysługuje pracownikom niezależnie od liczby dzieci. Świadczy o tym samo brzmienie przywołanego przepisu („pracownikowi wychowującemu przynajmniej jedno dziecko w wieku do 14 lat…”). Rzecz jasna, nic nie stoi na przeszkodzie, aby pracodawca udzielił zwolnienia w wymiarze 2 dni albo 16 godzin na każde dziecko, gdyż jest to działanie na korzyść pracowników. Byłaby to, jednakże wyłącznie dobra wola pracodawcy, a nie jego obowiązek.
Ile dni lub godzin zwolnienia przysługuje pracownikom zatrudnionym w niepełnym wymiarze czasu pracy?
Zgodnie z art. 188 § 3 Kodeksu pracy – zwolnienie od pracy udzielane w wymiarze godzinowym, dla pracownika zatrudnionego w niepełnym wymiarze czasu pracy ustala się proporcjonalnie do wymiaru czasu pracy tego pracownika. Niepełną godzinę zaokrągla się w górę do pełnej godziny.
W przypadku zatrudnienia w niepełnym wymiarze czasu pracy oznacza to, że np. praca na ½ etatu = 8 godz. zwolnienia z art. 188 k.p.; ¾ etatu = 12 godz., ¼ etatu = 4 godz. Co ważne, niepełną godzinę zaokrągla się w górę do pełnej godziny (np. 1/3 etatu = 5,33 godz., po zaokrągleniu: 6 godz.).
Natomiast odnośnie do zwolnienia w dniach, to niezależnie od wymiaru etatu będą to zawsze 2 dni robocze. Nie ma tu żadnego znaczenia liczba godzin do przepracowania w danym dniu.
Jak wygląda sytuacja w odniesieniu do pracowników wykonujących swoje obowiązki w systemie równoważnego czasu pracy?
Takie osoby też mogą korzystać z 2 dni albo 16 godzin zwolnienia od pracy, o którym mowa w art. 188 Kodeksu pracy. W ich przypadku zdecydowanie korzystniejsze byłoby korzystanie w dniach, ale konkretne okoliczności mogą wskazywać na konieczność skorzystania ze zwolnienia w wersji godzinowej.
Czy można złożyć wniosek o zwolnienie z art. 188 Kodeksu pracy w wymiarze mniejszym niż godzina (np. 30 minut)?
Treść art. 188 Kodeksu pracy wskazuje na to, że omawiane zwolnienie ma być wykorzystane w dniach lub godzinach, co sugeruje pełną godzinę. Identyczne stanowisko w tej kwestii prezentuje także resort pracy, zdaniem, którego z art. 188 Kodeksu pracy wynika, że zwolnienie od pracy w celu opieki nad dzieckiem do lat 14 jest udzielane wyłącznie w dniach lub w wymiarze godzinowym, co oznacza, że nie jest możliwe wykorzystanie tego zwolnienia w niepełnych godzinach (np. 30 minut). Wydaje się jednak, że pracodawca może zadziałać na korzyść pracownika i udzielić zgody na wykorzystanie takiego zwolnienia w wymiarze mniejszym niż godzina. Co ważne, takie zachowanie nie będzie stanowić wykroczenia przeciwko prawom pracownika.
Czy oboje rodzice lub opiekunowie mogą podzielić się takim uprawnieniem (np. matka oraz ojciec wykorzystają po 8 godzin zwolnienia)? Otóż nie. Zgodnie z art. 189¹ Kodeksu pracy – jeżeli oboje rodzice lub opiekunowie są zatrudnieni, wówczas z tego uprawnienia może skorzystać tylko jedno z nich.
Czy pracodawca może odmówić zgody na skorzystanie przez pracownika z tego zwolnienia w danym terminie?
Tak. Pracodawca może odmówić udzielenia pracownikowi zgody na skorzystanie z tego zwolnienia od pracy w konkretnym terminie. Co więcej, nie ma też żadnego obowiązku, aby w jakikolwiek sposób uzasadniać odmowę wyrażenia zgody na skorzystanie ze zwolnienia we wnioskowanym przez pracownika terminie. Trzeba jednak pamiętać o tym, że wielokrotny brak zgody ze strony pracodawcy może wyczerpywać znamiona wykroczenia, o jakim mowa w art. 281 § 1 pkt 5 Kodeksu pracy.
Jakie są skutki braku wykorzystania takiego zwolnienia w danym roku?
Omawiane zwolnienie nie jest urlopem wypoczynkowym. W efekcie, jeżeli pracownik nie wykorzysta w danym roku w całości takiego zwolnienia od pracy, wówczas nie przechodzi ono na rok następny. Pracodawca nie musi też wypłacać jakiegokolwiek ekwiwalentu pieniężnego z tego tytułu.
Michał Podsiedlik – ekspert prawa pracy