Jakie są uprawnienia pracownika podnoszącego kwalifikacje zawodowe?
Na mocy art. 103¹ § 2 Kodeksu pracy – pracownikowi podnoszącemu kwalifikacje zawodowe przysługują:
- urlop szkoleniowy;
- zwolnienie z całości lub części dnia pracy, na czas niezbędny, by punktualnie przybyć na obowiązkowe zajęcia oraz na czas ich trwania.
Za czas urlopu szkoleniowego oraz za czas zwolnienia z całości lub części dnia pracy pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia (art. 103¹ § 3 Kodeksu pracy). Należy podkreślić, że osobie podnoszącej kwalifikacje zawodowe bez zgody pracodawcy podmiot zatrudniający nie ma obowiązku udzielania ani urlopu szkoleniowego, ani zwolnienia z całości lub części dnia pracy.
Pracownik, który podnosi kwalifikacje zawodowe za zgodą lub z inicjatywy pracodawcy ma prawo do zwolnienia z całości lub części dnia pracy, jeżeli zajęcia odbywają się w dniach i godzinach pracy. Pracodawca może żądać od pracownika informacji o terminach i porach zajęć.
Zwolnienie dotyczy tylko sytuacji, w których niezbędna jest fizyczna obecność pracownika. Taka osoba nie może żądać zwolnienia od pracy w przypadku szkoleń on-line, które nie odbywają się w czasie rzeczywistym i które można odtworzyć w dowolnej chwili. Jeżeli zajęcia nie pokrywają się z harmonogramowym czasem pracy, takie zwolnienie od pracy w ogóle nie przysługuje.
Pracodawca może ponadto przyznać pracownikowi podnoszącemu kwalifikacje zawodowe dodatkowe świadczenia, w szczególności pokryć opłaty za kształcenie, przejazd, podręczniki i zakwaterowanie (art. 103³ Kodeksu pracy). Powyższe wyliczenie jest otwarte, co oznacza, że mogą wchodzić w grę również inne możliwości. Warto takie dodatkowe świadczenia wpisać do umowy dotyczącej podnoszenia kwalifikacji zawodowych.
W jakich sytuacjach pracownikom przysługuje urlop szkoleniowy?
Urlop szkoleniowy przysługuje w wymiarze:
- 6 dni – dla pracownika przystępującego do egzaminów eksternistycznych;
- 6 dni – dla pracownika przystępującego do egzaminu maturalnego;
- 6 dni – dla pracownika przystępującego do egzaminu potwierdzającego kwalifikacje w zawodzie lub egzaminu zawodowego;
- 21 dni w ostatnim roku studiów – na przygotowanie pracy dyplomowej oraz przygotowanie się i przystąpienie do egzaminu dyplomowego.
Urlopu szkoleniowego udziela się w dni, które są dla pracownika dniami pracy, zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy (art. 103² Kodeksu pracy).
Co istotne, zgodnie z art. 14 ust. 2 ustawy z dnia 20 lipca 2018 r. – prawo o szkolnictwie wyższym – wyróżnia się studia pierwszego stopnia oraz studia drugiego stopnia lub jednolite studia magisterskie. We wszystkich takich przypadkach pracownik ma prawo do 21 dni urlopu szkoleniowego.
Nieudzielenie urlopu szkoleniowego przez pracodawcę nie może pozostać bez możliwości skutecznego dochodzenia roszczeń przez pracownika. Pracodawca może zostać zobowiązany do naprawienia szkody wynikłej z takiego zachowania (tak: wyrok SN z dnia 14 stycznia 2015 r., II PK 54/14).
O czym warto pamiętać przy zawieraniu umowy szkoleniowej?
Pracodawca zawiera z pracownikiem podnoszącym kwalifikacje zawodowe umowę określającą wzajemne prawa i obowiązki stron. Umowę zawiera się na piśmie. Umowa nie może zawierać postanowień mniej korzystnych dla pracownika niż przepisy niniejszego rozdziału.
Warto zaznaczyć, że nie ma obowiązku zawarcia umowy, jeżeli pracodawca nie zamierza zobowiązać pracownika do pozostawania w zatrudnieniu po ukończeniu podnoszenia kwalifikacji zawodowych.
Umowa o podnoszenie kwalifikacji zawodowych nie może zawierać postanowień mniej korzystnych niż te, które wynikają z Kodeksu pracy (np. 14 zamiast 21 dni urlopu szkoleniowego).
W treści takiej umowy można też wskazać dodatkowe świadczenia (poza urlopem szkoleniowym oraz zwolnieniem z całości lub części dnia pracy), o ile strony tak postanowią. Dla uniknięcia ewentualnych sporów należy precyzyjnie określić w umowie zarówno rodzaj szkolenia, jak i czas jego trwania.
Po spełnieniu jakich warunków pracownik ma obowiązek zwrócić koszty poniesione przez pracodawcę w związku z podnoszeniem kwalifikacji zawodowych?
Pracownik podnoszący kwalifikacje zawodowe:
- który bez uzasadnionych przyczyn nie podejmie podnoszenia kwalifikacji zawodowych albo przerwie podnoszenie tych kwalifikacji,
- z którym pracodawca rozwiąże stosunek pracy bez wypowiedzenia z jego winy, w trakcie podnoszenia kwalifikacji zawodowych lub po jego ukończeniu, w terminie określonym w umowie, nie dłuższym niż 3 lata,
- który w okresie wskazanym w pkt 2 rozwiąże stosunek pracy za wypowiedzeniem, z wyjątkiem wypowiedzenia umowy o pracę z przyczyn określonych w art. 94³ k.p.,
- który w okresie wskazanym w pkt 2 rozwiąże stosunek pracy bez wypowiedzenia na podstawie art. 55 lub art. 94³ k.p., mimo braku przyczyn określonych w tych przepisach – jest obowiązany do zwrotu kosztów poniesionych przez pracodawcę na ten cel z tytułu dodatkowych świadczeń, w wysokości proporcjonalnej do okresu zatrudnienia po ukończeniu podnoszenia kwalifikacji zawodowych lub okresu zatrudnienia w czasie ich podnoszenia.
Nawet jeżeli zaistnieje jedna z tych sytuacji, wówczas pracodawca nie może domagać się od pracownika zwrotu obowiązkowych świadczeń uzyskanych wcześniej z mocy prawa (tj. poniesionych kosztów związanych z urlopem szkoleniowym czy też zwolnieniem z całości lub części dnia pracy). Umowa o podnoszeniu kwalifikacji zawodowych nie może też być mniej korzystna niż powszechnie obowiązujące przepisy prawa pracy. Skutkuje to brakiem możliwości umieszczenia w umowie o podnoszenie kwalifikacji stosownej klauzuli nakazującej pracownikowi zwrot wynagrodzenia w takich przypadkach.
Wysokość dodatkowych świadczeń nieobowiązkowych (np. opłaty za kształcenie, przejazd, podręczniki czy zakwaterowanie) jest zależna m.in. od tego, czy pracownik zobowiąże się pozostawać w zatrudnieniu po zakończeniu podnoszenia kwalifikacji zawodowych. Ich wymiar jest proporcjonalny do okresu zatrudnienia po ukończeniu podnoszenia kwalifikacji zawodowych lub okresu zatrudnienia w czasie ich podnoszenia. W orzecznictwie Sądu Najwyższego wskazuje się, że roszczenie zakładu pracy z tytułu poniesionych kosztów związanych ze szkoleniem pracownika, do zwrotu których pracownik zobowiązał się w razie porzucenia pracy, jako roszczenie ze stosunku pracy podlega przedawnieniu z art. 291 § 1 Kodeksu pracy (por. uchwała SN z dnia 26 marca 1986 r., III PZP 17/86). W efekcie, odpowiedzialność pracownika z tytułu niewywiązania się z umowy o podnoszeniu kwalifikacji zawodowych przedawnia się z upływem 3 lat po ukończeniu podnoszenia takich kwalifikacji. Postanowienia umowne nakładające na pracownika obowiązek odpracowania dodatkowych świadczeń szkoleniowych udzielonych mu przez pracodawcę przez okres dłuższy niż 3 lata są nieważne.
Kiedy pracownik nie musi zwracać kosztów podnoszenia kwalifikacji zawodowych?
Pracownik nie ponosi negatywnych konsekwencji wcześniejszego zakończenia zatrudnienia w trakcie lub po zakończeniu podnoszenia kwalifikacji zawodowych, jeżeli do rozwiązania umowy o pracę dojdzie na skutek:
- wypowiedzenia przez pracodawcę (co jest jednoznaczne ze zwolnieniem danej osoby z obowiązku pozostawania w zatrudnieniu),
- wypowiedzenia przez pracownika z powodu mobbingu,
- rozwiązania umowy bez wypowiedzenia z winy pracodawcy (art. 55 Kodeksu pracy) lub z powodu mobbingu.
Czego może domagać się od pracodawcy osoba podnosząca kwalifikacje zawodowe bez skierowania pracodawcy lub jego zgody?
Pracownikowi zdobywającemu lub uzupełniającemu wiedzę i umiejętności na zasadach innych, niż określone w art. 103¹ i nast. Kodeksu pracy mogą być przyznane:
- zwolnienie z całości lub części dnia pracy bez zachowania prawa do wynagrodzenia,
- urlop bezpłatny
w wymiarze ustalonym w porozumieniu zawieranym między pracodawcą i pracownikiem. Katalog takich świadczeń jest otwarty, co oznacza, że mogą być uwzględnione również inne, niewymienione w tym przepisie.
Michał Podsiedlik – ekspert prawa pracy